Mısır silajı, söz konusu hayvanların besin madde gereksinimlerini yeterli düzeyde karşılamak için protein, mineral ve bazen de enerji bakımından takviye edilmelidir. Yüksek dane içeriğinden dolayı besi sığırlarına verilen mısır silajının yemleme stratejisi diğer kaba yemlerden ayrıcalık göstermektedir. Besi sığırı rasyonlarının dengelenmesi düşünüldüğünde, önemli olan mısır silajı kalite faktörleri; enerji içeriği, sellüloz içeriği, nişasta içeriği ve sindirim derecesidir. Besi sığırı rasyon maliyetinin önemli bir kısmını enerji ve proteinin sağlanması oluşturmaktadır. Bu nedenle, mısır silajı, besi sığırı yemleme programlarında yeterli düzeyde enerji sağlanması için en mantıklı alternatif yem hammaddesidir. Mısır silajı içeren rasyonlar genellikle 1000-1200 g günlük canlı ağırlık artışı sağlayacak şekilde yeterli enerji ile formüle edilmektedirler. Böylece, tipik bir besi sığırı rasyonu % 70-75 mısır silajı, % 15-20 kuru ot veya saman ve % 5-10 protein yada enerji kaynağı katkısı içermektedir.
Dengeli beslenme, yeterli düzey ve kalitede hayvansal protein tüketimine bağlıdır. Bu bağlamda, en önemli hayvansal protein kaynaklarından bir tanesi de sığır etidir. Dünyada üretilen sütün % 90’ı, etinde % 31.6’sı sığırdan karşılanmaktadır (Kumlu, 1999). Ülkemizde de süt üretiminin % 90’ı, kırmızı et üretiminin de % 68’i sığırdan gelmektedir. Sığırın mevcut besi kapasitesi yıllık 3.5 milyon başdır.
Ülkemizde sığır sayısının fazla olmasına karşın ortalama karkas ağırlığı 170 kg’dır. Bu karkas ağırlığı, Avrupa BirliÄŸi ülkelerinde üretilen ortalama 270 kg’lık karkasın oldukça altındadır (Akman ve ark., 2000). Hayvan başına karkas verimini artırmada ve besleme maliyetinin aÅŸağı çekilmesinde iyi kaliteli kaba yemlerin son derece önemli olduÄŸu bilinen bir gerçektir. Her ne kadar kaba yem kaynaklarından olan yem bitkileri ekiliÅŸ alanları son yıllarda artmışsa da henüz istenilen düzeye ulaÅŸamamıştır. Ülkemiz hayvan varlığı dikkate alındığında, halen kaba yem açığının 28 milyon ton dolayında olduÄŸu hesaplanmaktadır. Kaba yem açığını kapatmada kullanılabilecek yem bitkilerinden silaj yapılması hayvan besleme açısından çok önemli yararlar saÄŸlamaktadır. Silaj yapımı, 1983 yılında Tarım Bakanlığının Tarımsal Yayım ve Uygulamalı AraÅŸtırma Projesi ve çeÅŸitli üniversitelerin araÅŸtırmaları ile artmaya baÅŸlamıştır. Mısır ekim alanı 1995 yılında 515 bin hektar iken son yıllarda 625 bin hektara yükselmiÅŸtir. Silaj üretimi de yıllık 500 bin tondan 2 milyon tonun üzerine çıkmıştır. Yem bitkileri tohumu pazarlayan firmaların pazar payının % 41’lere çıkması ve birçok yeni mısır çeÅŸidinin geliÅŸtirilmesi ekiminin yaygınlaÅŸmasında etkili olmuÅŸtur. Â
Bu derlemede, ucuz bir kaba yem kaynağı olan mısır silajının önemi, sığır besiciliğinde kullanılması ve yararları tartışılmıştır. Mısır Silajı İle Sığır Besisi
Önemli bir sıcak iklim tahılı olan mısır, üretim bakımından dünyada buğdaydan sonra ikinci, Türkiye’de ise buğday ve arpadan sonra üçüncü sırada yer olmaktadır (Dellal ve ark., 2001). Mısır, tanesi ile insan beslenmesinde ve tarıma dayalı endüstride önemli bir yere sahipken, son 30 yıl içerisinde üretiminin büyük bir bölümü silajlık olarak hayvan beslemesinde kullanılan ve dünyada en önemli işlenebilir alanda üretilen kaba yem haline gelmiştir (Allen ve Kilkeny, 1986; Çete ve Sarıcan, 1998; Anonim, 2002a). Mısır silajı, dünyada üretilen en ekonomik ve en yaygın kaba yem olup, Amerika Birleşik Devletleri, Hollanda, Almanya ve Fransa gibi ülkelerde proteince zenginleştirilerek sığır besiciliğinde çok yoğun olarak kullanılmaktadır (Kılıç,1986; Kılıç, 1996; Gökçe, 200; Alçiçek ve Karaayvaz, 2003). Mısır ekiminin yaygınlaşmasında, çeşitlerin daha soğuk iklimlere uyum sağlaması, etkili yabancı ot kontrolü ve randımanlı hasat aletlerinin geliştirilmesi, birim alandan çok fazla yeşil aksam üretilmesi, ikinci ürün olarak yetiştirilmesi, hasattan uzun süre sonra kalitesini koruyabilmesi, yüksek düzeyde tüketilebilmesi, diğer kaba yemlere göre yüksek düzeyde enerji içermesi, çayırdan daha az gübreye gereksinim duyması, daha kaliteli ve ucuz silaj üretilmesi, fermantasyon için herhangi bir katkı maddesine ihtiyaç duyulmaması, ekim nöbetine girmesi ve mısır silajıyla beslenen hayvanlardan elde edilen gübrenin nem içeriğinin yüksek olması gibi üstünlükleri bulunmaktadır (Phipps ve Wilkinson, 1985; Kılıç, 1986; Çete ve Sarıcan, 1998). Silajlık mısırın vejetasyon dönemi ve koçan oranına göre kurumadde, ham protein ve enerji içerikleri Çizelge 1’de verilmiştir (DLG, 1997a).
Çizelge 1. Farklı vejetasyon dönemlerinde silajlık mısırın besin madde içeriği, doğal halde
Vejetasyon Dönemi |
Kurumadde, g/kg |
Ham Protein, g/kg |
Metabolik Enerji, kcal/kg |
Süt olumu Koçan Oranı % 25 |
200 |
19 |
500 |
Koçan Oranı % 25-35 |
210 |
20 |
550 |
Koçan Oranı % 35> |
230 |
22 |
600 |
Hamur olumu Koçan Oranı % 35 |
250 |
22 |
600 |
Koçan Oranı % 35-45 |
270 |
24 |
680 |
Koçan Oranı % 45> |
290 |
25 |
750 |
BaÅŸarılı bir sığır besisi için, besiye alınacak hayvanların besi başı canlı ağırlıkları tespit edilerek hedeflenen günlük canlı ağırlık artışına göre gereksinim duydukları ham protein ve enerjinin uygun rasyonlarla saÄŸlanması büyük önem taşımaktadır. Besi sığırlarında, canlı ağırlık ve günlük canlı ağırlık artışına göre ham protein (HP) ve metabolik enerji (ME) gereksinimleri Çizelge 2’de verilmiÅŸtir (DLG, 1997b).Â
Çizelge 2. Besi sığırlarının ham protein ve metabolik enerji gereksinimleri
Canlı Ağırlık, kg |
 |
Günlük Canlı Ağırlık Artışı |
 |
||||||||
800 g |
1000 g |
1200 g |
1400 g |
||||||||
ME kcal/kg |
HP g/gün |
ME kcal/kg |
HP g/gün |
ME kcal/kg |
HP g/gün |
ME kcal/kg |
HP g/gün |
||||
150-200 |
9400 |
520 |
10600 |
590 |
- |
- |
- |
- |
|||
200-250 |
10980 |
590 |
12200 |
650 |
13600 |
730 |
- |
- |
|||
250-300 |
12500 |
650 |
13900 |
720 |
15500 |
800 |
17300 |
900 |
|||
300-350 |
14200 |
710 |
15800 |
790 |
17700 |
880 |
19800 |
980 |
|||
350-400 |
15900 |
760 |
17700 |
850 |
20000 |
960 |
22600 |
1080 |
|||
400-450 |
17600 |
810 |
19800 |
920 |
22500 |
1040 |
- |
- |
|||
450-500 |
19300 |
860 |
22000 |
980 |
25300 |
1130 |
- |
- |
|||
500-550 |
21200 |
900 |
24400 |
1040 |
- |
- |
- |
- |
|||
 |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |  |
Çizelge 2’den de anlaşılacağı gibi, yemin enerji ve protein oranına bağlı olarak günlük canlı ağırlık artışı 800 g ile 1400 g arasında değişmektedir. Buna göre, 150–200 kg canlı ağırlıktaki besi sığırlarının başlangıçta günde 800–100 g canlı ağırlık artışı sağlamaları mümkündür. Besinin ilerleyen dönemlerinde ise, artan canlı ağırlığa bağlı olarak 1200 g/gün ve 14000 g/gün düzeylerinde canlı ağırlık artışına ulaşmak mümkündür.Besi sonlarına doğru ise, canlı ağırlık artışı günde 1200 g’a ve daha sonra günde 1000 g kadar düşmektedir. Buna göre, sığır besisinde en yüksek canlı ağırlık artışı hayvanların 150 kg ile 500 kg canlı ağırlıklarında oldukları dönemde gerçekleşmektedir.
Besi sığırlarında, pratik rasyonların oluşturulması için günlük yem tüketim kapasitelerinin ve kullanılacak yemlerin besin madde içeriklerinin bilinmesi gerekmektedir. Yem tüketimini hayvanın canlı ağırlığı ve rasyonun enerji düzeyi önemli düzeyde etkilemektedir. Besi sığırlarının canlı ağırlığa göre günlük ortalama kurumadde tüketimleri Çizelge 3’de verilmiştir (DLG, 1997b).
Çizelge 3. Besi sığırlarının günlük ortalama kurumadde tüketimleri
Canlı Ağırlık, kg |
Ortalama Kurumadde Tüketimi, kg/gün |
150 |
3.5 |
200 |
4.7 |
250 |
5.7 |
300 |
6.6 |
350 |
7.0 |
400 |
7.6 |
450 |
8.1 |
500 |
8.6 |
550 |
9.0 |
600 |
9.4 |
650 |
9.6 |
Mısır silajı tüketimi sığırın yaşı, silajın kurumadde içeriği ve rasyondaki yoğun yem düzeyine bağlı olarak her 100 kilogram canlı ağırlık için 1.5-2.5 kg arasında değişmektedir. Silaj kurumaddesinin % 30 ve üzerinde olması tüketim açısından daha iyi sonuç vermektedir. Kurumaddenin % 20’nin altına inmesi durumunda mısır silajına en az 2-3 kg ezilmiş arpanın katılması önerilmektedir. Mısır silajı tüketiminin rasyon kurumaddesinin % 80 veya daha fazlasının silajdan kaynaklanması durumunda, farklı canlı ağırlıklar için kurumadde ve doğal halde tüketilen miktarları Çizelge 4’te verilmiştir (Phipps ve Wilkinson, 1985). Çizelgeden görüleceği gibi, 500 kg canlı ağırlığındaki bir sığır günde % 30 kurumadde içeren mısır silajından 28 kg düzeyine kadar tüketebilmektedir.
Çizelge 4. Besi sığırlarında canlı ağırlığa göre silaj tüketimi
Canlı Ağırlık (kg) |
 |
Günlük silaj tüketimi |
Kurumadde, (kg) |
DoÄŸal halde (% 30 KM), kg |
|
100 |
1.5 |
5 |
200 |
4 |
13 |
300 |
6 |
20 |
400 |
7 |
23 |
500 |
8.5 |
28 |
Mısır silajıyla yapılan sığır besisinde, günlük ağırlık artışları tahıl besisinden biraz düşük, kesim yaşı ve ağırlığı daha yüksektir. Ayrıca, tahıl besisinin yerini alabileceÄŸi, hayvanların et verim yeteneÄŸinden daha çok yararlanılabildiÄŸi ve ülke ekonomisine daha çok katkıda bulunabileceÄŸi pek çok araÅŸtırıcı tarafından bildirilmektedir (Akın, 1997; Alçiçek ve ark., 1999; Gökçe, 2000). Mısır silajı proteinin az olmasına karşın enerjice zengindir. Bu haliyle, sütçü ırk buzağıların bütün üretim sistemlerinde temel yem olarak ve tosun besisinde kullanılabilir. Buzağılar, protein, vitamin ve mineral madde ilaveleri ile birlikte 3 aylık yaÅŸtan kesim yaşına kadar mısır silajı ile beslenebilmektedir. Buzağıların beslenmesinde, dane içeriÄŸi yüksek olan mısır silo yeminin 4. haftadan itibaren kullanılabileceÄŸini vurgulayan araÅŸtırıcılarda bulunmaktadır. Erken sütten kesme programı uygulanan süt ırkı buzağılara üç aylık yaÅŸ civarında mısır silajı kademeli olarak artırılarak verilebilmektedir. En basit yemleme sitemlerinden birisinde, ömrü boyunca serbest mısır silajı tüketen hayvanlara % 35 ham protein içeren yemden günde 1.5 kg verilmesi önerilmektedir (Phipps ve Wilkinson, 1985; Allen ve Kilkeny, 1986). Mısır silajı besisi, tüm yoÄŸun yem besisinde olduÄŸu gibi açık serbest sistemde de (feedlot) iyi sonuçlar verebilmektedir. Sığırların devamlı içinde barındırıldığı ve yemleme periyodu boyunca mısır silajının verildiÄŸi serbest sistem, mısır silajını paraya çevirmenin en iyi yolu olarak gösterilmektedir. Bu sistem, kapalı barınaklarda da kullanılabilir. En önemli husus, solunum yolu hastalıklarını azaltmak için iyi bir havalandırmanın yapılmasıdır. Serbest ahırlarda hayvan başına düşecek yemlik uzunluÄŸu yemin sürekli hayvanın önünde bulunup bulunmamasına göre 0.3 - 0.6 m arasında deÄŸiÅŸmektedir. Mısır silajının mineral maddelerce desteklenmesi amacıyla, besi baÅŸlangıcında hayvan başına günde 50 g, besi sonuna doÄŸru ise günde 120 g makro ve mikro elementlerden oluÅŸan mineral madde karışımının verilmesi yarar saÄŸlamaktadır (Alçiçek ve Karaayvaz, 2003). Mısır silajı, yüksek niÅŸasta içermesi nedeniyle maya ve mantarların üremesi için uygun ortam yaratmaktadır. Bu nedenle, pratikte kışın silonun her hafta bir metre, yazın ise iki metre civarında tüketilmesi bozulmanın önlenmesi için gereklidir.Â
Bilindiği gibi, mısır silajı yüksek enerjili ve düşük proteinli bir yemdir. Bu nedenle, mısır silajına çeşitli protein kaynakları veya protein tabiatında olmayan azotlu maddelerle (NPN) katkı yapılması yarar sağlamaktadır. Mısır silajı rasyonlarında, sindirilebilir ham proteine (SHP) olan ihtiyaç üçüncü aydan altıncı aya kadarki yaşta 95 g/kg, altıncı aydan dokuzuncu aya kadar 85 g/kg ve kesime kadar 70 g/kg’a gerilemektedir (Phipps ve Wilkinson, 1985). Hayvanların yaşına ve canlı ağırlığına bağlı olarak uygun miktarda protein tüketebilmesi için 1.5 kg/gün düzeyinde proteince zengin yem verilmesini yararlı olmaktadır. Mısır silajının protein içeriği, besi sığırlarında günlük 1000 g canlı ağırlık artışını sağlayabilecek düzeyden daha azdır. Besi sığırlarında değişik yaş ve canlı ağırlıkları için uygun görülen protein seviyeleri Çizelge 5’de gösterilmiştir (Phipps ve Wilkinson, 1985; Allen ve Kilkeny, 1986).
Çizelge 5. Mısır silajına dayalı sığır besisinde rasyonlarda tavsiye edilen protein düzeyleri
YaÅŸ (ay) |
Canlı ağırlık, (kg) |
Rasyonda Ham Protein (g/kg KM) |
Rasyonda Sindirilebilir Ham Protein (g/kg KM) |
3-6 |
100-180 |
160 |
95 |
6-9 |
180-270 |
140 |
85 |
9-15 |
270-460 |
120 |
70 |
Mısır silajı ile yapılacak yemleme planında rasyonları oluşturabilecek yemlerin kurumadde, ham protein ve metabolik enerji (ME) içerikleri Çizelge 6’da verilmiştir (DLG, 1997a).
Çizelge 6. Yemleme planında kullanılan yemlerin besin madde içerikleri, tabii halde
Yemler |
Kurumadde (g/kg) |
Ham Protein (g/kg) |
ME (kcal/kg) |
Mısır Silajı |
300 |
25 |
700 |
Arpa |
880 |
110 |
2900 |
Pamuk Tohumu Küspesi |
880 |
320 |
2900 |
Sığır Besi Yemi |
880 |
220 |
2600 |
Örnek olması bakımından ülkemiz koşullarında kolay bulunan arpa, pamuk tohumu küspesi (PTK) ve sığır besi yemi ile 52-55 haftalık bir besisinde yemleme planı Çizelge 7 ve 8 de toplam yem gereksinimleri ile birlikte verilmiştir (DLG, 1997b; Alçiçek ve Karaayvaz, 2003).
Çizelge 7. Mısır silajı (% 30 kurumadde) ve dane yem ile sığır besisinde yemleme planı
CA, kg |
Besi süresi, Hafta |
CAA, g/gün |
Verilecek Yem, kg/gün |
 |
|
Mısır silajı |
Arpa |
PTK |
|||
175-250 |
1 – 10 |
1100 |
9 |
1.1 |
1.3 |
250-350 |
11 – 22 |
1150 |
13.5 |
1.2 |
1.3 |
350-450 |
23 – 33 |
1300 |
18 |
1.3 |
1.3 |
450-550 |
34 – 45 |
1200 |
19.5 |
1.6 |
1.1 |
550-600 |
46 – 55 |
1100 |
21 |
2.1 |
1.0 |
Toplam |
55 |
1170 |
6230 |
560 |
463 |
CA: Canlı ağırlık; CAA: Canlı ağırlık artışı; PTK: Pamuk tohumu küspesi Çizelge 8. Mısır silajı (% 30 kurumadde) ve besi yemi ile sığır besisinde yeml |
eme planı |
     CA,           Besi süresi         CAA                                 Verilecek Yem, kg/gün
kg |
Hafta |
g/gün                   Mısır silajı |
Besi yemi |
|
150-250 |
1 - 13Â |
1100 |
8.5 |
2.3 |
250-350 |
14 – 25 |
1200 |
14 |
2.5 |
350-450 |
26 – 37 |
1150 |
18 |
2.6 |
450-550 |
38 – 52 |
1000 |
20 |
3.0 |
Toplam |
52 |
1110 |
5505 |
940 |
CA: Canlı ağırlık; CAA: Canlı ağırlık artışı
Sığır besiciliğinde, karlılık bir çok faktör tarafından belirlenmektedir. Toplam giderler içindeki oranı %70-80’lere kadar çıkabilen yem giderleri, en önemli et üretim gideridir. Beside, yem maliyetinin ucuzlatılması karlılığı artırmada en önemli bir araçtır. Kaliteli kaba yemlere sahip işletmelerde günlük canlı ağırlık artışı çok ucuza gerçekleşmektedir. Mısır, suca zengin kaba yemler içinde fermantasyonunun en kolay olması, ekonomikliği ve ikinci ürün için elverişli olması nedeniyle Ege, Akdeniz ve kısmen Marmara bölgesinde silaj için en uygun ve tercih edilen bir bitkidir. Yem değeri bakımından bir dekardan elde edilen 8-9 ton mısır silajı, yaklaşık 2.5 ton arpaya eşdeğerdir. Bu haliyle, mısır silajı, hiçbir ilave yem vermeden günlük 600-700 g ağırlık artışı sağlayabilir. Besi sonu ağırlığı, yoğun yeme dayalı entansif beside hayvanların erken yağlanması nedeniyle silaja dayalı yapılan besiden daha düşük düzeyde kalmaktadır. Bu açıdan bakıldığında mısır silajına dayalı beside hayvanların et verimi yeteneğinden daha iyi yararlanılmaktadır. Sığır besiciliğinin silaja dayalı yapılması, hem yetiştirici hem de ülke ekonomisi açısından yarar sağlayacaktır.
Â